چهار دستورالعمل طراحی شناختی برای داشبوردهای مدیریتی اثربخش

دنبال کردن سرنخ های علوم شناختی (Cognitive science) می تواند شما را در ایجاد داشبوردهای مدیریتی یاری کند به نحوی که کاربران بتوانند با اطمینان و به سرعت آن اطلاعات را در ذهن خود پردازش نمایند.

بصری سازی اثربخش داده ها، از جهات مختلف موجب ایجاد شناخت می شود. این رویکرد، از بار شناختی بر روی کاربر می کاهد، به حل مسئله کمک می کند، و رسیدن به بینش را آسان می سازد. از سوی دیگر، بصری سازی های ضعیف موجب سردرگمی می شود و به نتیجه گیری های غلط می انجامند.

از آنجا که علوم شناختی درک عمیقی از سازوکارها و فرآیندهای ذهنی به ما داده است (توسط آن فرآیندهای ذهنی پدیده های اطرافمان را درک می کنیم و سپس از برداشت هایمان برای حل مسئله استفاده می کنیم)، منطقی است که فرض کنیم چنین یافته هایی با مسائل طراحی داشبورد بسیار مرتبط هستند. کاربران چگونه داده ها را تفسیر می کنند؟ طراحی های ما چه الزاماتی را در معرض توجه آن ها می گذارند؟ آن ها برای گرفتن تصمیمات مؤثر به چه دانشی نیاز دارند؟ همه ی این موضوعات باید هنگام طراحی یک داشبورد مدیریتی در نظر گرفته شود. در اینجا چهار دستورالعملِ برآمده از مطالعات انجام شده بر روی شناخت انسان ارائه شده که می توانند هنگام طراحی داشبوردهای مدیریتی به کار گرفته شوند:

۱- بر روی خوانایی تأکید کنید

برای انجام هر نوع تحلیل با استفاده از یک داشبورد، کاربر باید قادر به استخراج و پردازش اطلاعاتی مطمئن و سریع باشد. رابط کاربری می بایست طوری باشد که پردازش بصری را هدایت کند نه اینکه از آن جلوگیری نماید.

در بصری سازی داده های فوق، تصویر زمینه ی شلوغ، نمودار را درهم و برهم کرده و از خوانایی آن کاسته است. برای بهبود خوانایی، باید تضاد رنگی (کنتراست) مناسبی میان پس زمینه ی نمودار و قطعات داده وجود داشته باشد. کاربر باید با استفاده از داشبورد، قادر به استخراج و پردازش اطلاعاتی مطمئن و سریع شود.

هم چنین، اولویت بندی اطلاعات به خواناتر کردن داشبورد کمک می کند. همان طور که زمانی آماندا کاکس (Amanda Cox) رئیس دپارتمان گرافیک نیویورک تایمز گفته، «داده ها مثل بچه های شما نیستند. مجبور نیستید تظاهر به دوست داشتن آن ها به شکل برابر کنید.» بدانید که باید توجه کاربر خود را به کجا معطوف کنید.

منبع تصویر: استفان فیو، با قالب بندی و چیدمان/صفحه آرایی داشبوردها قطعاً اهمیت دارد.

چیدمان داشبورد را می توان براساس اهمیتی که به محتوای مربوطه می دهد،  تقریباً به چهار کادر تقسیم کرد. کادر بالا سمت چپ، بخشی است که بیشترین توجه از جانب کاربر را دریافت می کند بنابراین باید مهم ترین موضوعات این قسمت را اشغال کنند. سپس موضوعات دیگر باید به تریتب، براساس میزان اهمیت خود، توزیع شوند.

۲- بار شناختی را به حداقل برسانید

بینش های نظری درباره ی معماری شناختی بر محدودیت های حافظه ی بشر تأکید دارند. این درس ها توسط مجمع HCI آموخته شده است که می گوید برای به حداقل رساندن بار حافظه ی کوتاه مدت، می بایست توالی های تعاملی (interaction sequences) طراحی کرد. از آنجا که حافظه ی شناختی بهتر از یادآوری کامل است، داشبورد موردنظر می بایست تمامی اطلاعاتی را که کاربر برای یک تحلیل خاص نیاز دارد، در مقابل دیدگانش قرار دهد. (جزئیات مربوط به اینکه داشبورد چگونه می تواند وابستگی به حافظه ی کوتاه مدت را کاهش دهد، در مقاله ای با عنوان روان شناسی پشت داشبوردهای مدیریتی در مجله سایت جادوبی، آورده شده است.)

۳- از بازنمایی گرافیکی استفاده کنید

ما شیفته ی تصویرسازی هستیم. چه نموداری باشد که داده های خام را به مقایسه می گذارد تا دید واقع بینانه تری به کاربر بدهد یا اینکه استفاده از آیکونی باشد که به محدودیت های صفحه نمایش غلبه می کند، به هرحال ما به یک عکس بیش از هزاران واژه بها می دهیم.

جهت تسهیل درک داشبوردها، آیکون ها را با برچسب های متنی یکی دو کلمه ای (به شکل pop-up یا نوع دیگر) ترکیب کنید تا بتوانید معنای داشبورد را برای کاربرانی که رمزگشایی از تصاویر و خواندن آن ها برایشان دشوار است شرح دهید.

۴- از قوانین گشتالت[۱] پیروی کنید

روان شناسی گشتالت، مجموعه قوانینی است که، نحوه ی درک یا شهود الگوها و نتیجه گیری از آنچه را که می بینیم را توضیح می دهند. به کار بستن این قوانین در بصری سازی داده ها و روی نمودار بردن آنها، می تواند به کاربران کمک کند تا الگوهای موجود در داده های خود را به راحتی شناسایی کنند. برخی از این قوانین عبارتند از:

قانون پراگنانز (Law of Prägnanz):

این قانون می گوید که مغز بشر الگوهای ساده الگوهایی که منظم، یکنواخت و مرتب باشند را سریع تر از الگوهایی پردازش می کند که پیچیده ترند. برای درک این مطلب، دو نمودار زیر را در نظر بگیرید. اگر از شما خواسته می شد در این دو نمودار عامل برتر را بیابید، کدام نمودار برای نمایش داده به نظرتان ساده تر می رسید؟

به سادگی می توان در نمودار دوم دید که جیمز بالاترین عملکرد را دارد چرا که قطعات داده در اینجا به ترتیب قرار گرفته اند. اگر داده ها براساس نام یا گروه و نه براساس زمان ارائه شده باشند، فکر خوبی است که آنها را براساس ترتیب نزولی/صعودی مرتب کنیم.

قانون نقطه ی کانونی (Focal Point):

این قانون می گوید که اشیای مجزا در بازنمایی بصری، یک نقطه ی کانونی می سازند. به عنوان مثال، اگر می خواهید توجه کاربر خود را به نقطه ی خاصی از داده ها معطوف کنید، می توانید با استفاده از رنگ متفاوتی، یک نقطه ی کانونی ایجاد کنید.

در این نمودار، چین به خاطر رنگ متفاوتش از دیگر کشورها، تبدیل به نقطه ی کانونی و مورد توجه شده است.

نتیجه گیری

هدف داشبوردهای مدیریتی افزایش قابلیت های شناختی انسان و کمک به تصمیم گیری است. چالش های پیش روی طراحی یک داشبوردِ اثربخش بسیارند، اما مزایای بالقوه ، آن را به چالشی تبدیل می کند که ارزش دنبال کردن را دارد. کلید این مسئله در یافتن آنچه جالب تر یا ساختارشکن تر باشد، نیست؛ بلکه در به کارگیری مفاهیم ساده ای است که اگرچه آن ها را می دانیم اما هنوز می خواهیم نادیده شان بگیریم.

پانوشت:

[۱] گشتالت (Gestalt) در آلمانی به معنای «ساختار و سازمان (configuration)» یا شکل (form) است. روانشناسان گشتالت معتقد بودند که گرچه تجربه های روان شناختی از عناصر حسی ناشی می شوند، اما باخود این عناصر تفاوت دارند. طبق نظریه ی گشتالت ما دنیا را در کل های معنی دار تجربه می کنیم و محرک های جداگانه را نمی بینیم و کلاً هر آنچه می بینیم محرک های ترکیب یافته در سازمان ها (گشتالت ها) یی است که برای ما معنی دارند. طبق این نظریه کل چیزی فراتر از مجموع اجزای آن است.

برچسب ها : روان شناسی